Waarom deze eeuw anders wordt dan alle andere

Daarmee doen we niet alleen de biosfeer, maar ook de generaties die na ons de aarde zullen bewonen tekort, want zij zullen straks met de – naar verwachting tamelijk desastreuze – gevolgen van ons handelen geconfronteerd worden. De Australische filosoof Roman Krznaric verwoordt het aldus: “Het moment is gekomen, vooral voor degenen die in rijke landen leven, om een verontrustende waarheid te erkennen: dat we onze toekomst hebben gekoloniseerd. (…) Toen Groot-Brittannië Australië koloniseerde baseerde het zich op een juridische doctrine die nu bekendstaat als terra nullius – niemands land – om zijn verovering te rechtvaardigen en de inheemse bevolking te behandelen alsof ze niet bestond of geen aanspraken had op het land. Vandaag de dag is onze maatschappelijke houding er een van tempus nullius: de toekomst wordt gezien als niemands tijd, een niet-opgeëist territorium dat op dezelfde manier verstoken is van inwoners.”

Dat we goed willen zorgen voor onze kinderen en kleinkinderen spreekt voor zich, maar hoe zit het met toekomstige generaties die we nooit zullen kennen? Waarom zouden we ons druk maken over de mensen in het jaar 2150? Onze morele plicht daartoe vloeit voor uit de Gulden Regel, maar dan intergenerationeel toegepast: heb oog voor de belangen van de toekomstige mens op dezelfde manier als dat je gewild zou hebben dat onze voorouders oog hadden gehad voor onze belangen.

De morele grondslag voor intergenerationele rechtvaardigheid kan, naast de Gulden Regel, ook ontleend worden aan een gedachte-experiment van de Amerikaanse politiek filosoof John Rawls (1921-2002) in zijn beroemde boek A Theory of Justice uit 1971. Stel dat een groep mensen moet beslissen over de inrichting van een samenleving zónder te weten welke plaats ze in die samenleving zouden gaan innemen. Ze zouden dus arm of rijk kunnen worden, hoog- of laagopgeleid, man of vrouw, wit of zwart et cetera. Rawls noemde dat niet-weten de veil of ignorance. Wat voor samenleving zouden die mensen dan kiezen? Zouden die mensen voorstellen dat sommigen heel rijk zullen zijn en anderen heel arm, dat mannen meer macht hebben dan vrouwen, dat zwarten minder rechten hebben dan witten? Rawls beargumenteerde dat die mensen dat niet zouden doen, omdat ze niet zouden willen riskeren aan de verkeerde kant van die nieuwe samenleving terecht te komen. Ze zouden opteren voor een rechtvaardige samenleving, gebaseerd op principes van gelijkheid en herverdeling.

Ditzelfde argument kan intergenerationeel worden toegepast. Stel dat je niet zou weten of je in de wereld van nu zou leven of in de wereld over honderd, tweehonderd, driehonderd of vierhonderd jaar. Wat zou je dan voorstellen ten aanzien van het al dan niet in acht nemen van de planetaire grenzen anno 2025? Het lijdt geen twijfel dat je zou zeggen: die moeten in acht genomen worden! Want anders is er een kans van 4 op 5 dat reeds bij je geboorte sprake zal zijn van een ernstige degradatie van de leefbaarheid van de aarde. Dat wil niemand. Krznaric verwoordt het aldus: “De kracht van deze sluier van onwetendheid is dat het de menselijke verbeelding verruimt en ons inspireert om onze cirkel van zorg niet alleen door de ruimte, maar ook door de tijd uit te breiden.”

Een toepasselijke term in dit verband is ‘kathedraaldenken’.

De bouw van kathedralen duurde in de Middeleeuwen soms honderden jaren. De bouwers wisten bij aanvang dat zij het eindresultaat nooit te zien zouden krijgen, ze bouwden voor het nageslacht. Ook in de moderne tijd zijn er aansprekende voorbeelden. Gaudí kreeg in 1883 de opdracht voor het ontwerp van de Sagrada Familia in Barcelona. Hij overleed in 1926. Volgend jaar is dat een eeuw geleden en de basiliek is nog steeds niet voltooid. De voltooiing wordt nu in 2033 verwacht.

Ik wens de mensheid voor de toekomst meer kathedraaldenken toe, de aarde en degenen die na ons komen zullen het toejuichen en er de vruchten van plukken!

Deze tekst verscheen eerder als Lecture Spirituelle.

Verder praten over dit artikel? Neem contact op met Team Leiderschapsontwikkeling via  033 – 422 99 29 of mail naar info@comeniusleadership.nl.

Referenties

1. Vrij naar Drew Dellinger, zie https://hellopoetry.com/poem/1336778/hyroglyphic-stairway-by-drew-dellinger/.
2. Roman Krznaric, The good ancestor. How to Think Long Term in a Short-Term World, 2020, p. 7.
3. De Gulden Regel luidt in zijn ouderwetse vorm: “Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet.” De meer moderne versie luidt: “Behandel anderen zoals je door hen behandeld wilt worden”.
4. Roman Krznaric, The Good Ancestor. How to Think Long Term in a Short-Term World, 2020, p. 84.

Biografie

Willem Jan van Andel, alumnus van Comenius’ Europese leiderschapsleergang, nam vorig jaar na 34 jaar afscheid als advocaat bij Wijn & Stael te Utrecht. Hij maakte naam als scherpzinnig advocaat in spraakmakende zaken als de faillissementen van DSB en V&D en de enquêtes van PCM Uitgevers, Slotervaartziekenhuis en Eneco.

Onlangs verscheen bij Prometheus een boek van zijn hand met de titel ‘Waarom deze eeuw anders wordt dan alle andere. De onvermijdelijke val van het kapitalisme’.