Leiderschap in Complexiteit

Het Comeniusprogramma Leiderschap in complexiteit heeft een specifiek doel: het bekwaamt deelnemers in leiderschap dat is vereist voor het wijs en effectief (be)sturen van complexe vraagstukken. De klimaatverandering, de stikstofproblematiek of de hulpverlening aan probleemgezinnen zijn voorbeelden van complexe vraagstukken die niet of nauwelijks controleerbaar zijn. Zo ook de coronacrisis. Daar waar COVID-19 aanvankelijk strikt werd beschouwd als een medisch-virologisch vraagstuk verwerd het snel tot een moeilijk te stuiten pandemie die alle facetten van de wereldwijde-samenleving raakte en elke dag nieuwe, onvoorziene effecten veroorzaakte.

We hebben het over vraagstukken die zijn verbonden met grote en ingrijpende transities in de samenleving, in organisaties, in processen, in strategie en in beleid. Niet zelden zijn deze transities complex, want de dynamiek en de richting ervan zijn onvoorspelbaar, op het chaotische en disruptieve af. En omdat vele, vaak interacterende krachten dit soort complexe processen krachtig beïnvloeden, ogenschijnlijk willekeurig en soms zelfs ongewenst, onttrekt het (be)sturen ervan zich aan klassiek management, aan controle en planning. Leidinggeven is dan eerder een behoedzaam ‘tasten in het duister’, want de vertrouwde kennis en ervaringen schieten tekort. Het gevoel van ‘niet weten’ overheerst. Wie kan dat aan, leidinggeven met lege handen? Besturen zonder kompas, zonder richting. Onwetend zijn in plaats van alwetend?

Waar raken leiders vertrouwd met complexiteit en disruptie?

Centraal in dit programma staat dus de vraag: wat is wijs en effectief leiderschap in onze toenemend complexe en onvoorspelbare wereld? Welke competenties zijn daarvoor vereist? Vanuit welke grondhouding en cultuur handelt de bestuurder? En dan, in het kader van de Comeniaanse zelfreflectie: ‘voor welke onontkoombare transitie sta ik, als professional én als mens?’.

Uit deelnemersevaluaties blijkt dat het programma Leiderschap in complexiteit mede dankzij de unieke versmelting van wetenschappelijke analyse, maatschappelijke verankering en persoonlijke reflectie daadwerkelijk een grondige herziening van het eigen leiderschap uitlokt, inclusief een hiermee verbonden ‘herbronning’ van persoon en persoonlijke cultuur. Nogal eens rijpt de visionaire, snel en scherp oordelende leider tot een luisterende, ontvankelijke. Voor wie interactie, samenspel, adaptiviteit, dynamiek, wendbaarheid en flexibiliteit in de plaats komen van hiërarchie, lineariteit, controle en procedure.

Programma

Deelnemers aan het Comeniusprogramma Leiderschap in complexiteit onderzoeken tijdens drie meerdaagse modules het complexiteitsdenken, zowel de natuurwetenschappelijke, ‘harde’ traditie ervan (‘Santa Fe Institute’) als de kritische (Cillier, Kunneman). Cruciaal in dit proces van persoonlijke ontwikkeling is de moderator, die samen met deelnemers de Comeniaanse vrijplaats vormgeeft en bewaakt, opdat de persoonlijke reflectie alle ruimte kan krijgen. Hiervoor zijn in het programma dagelijkse momenten van reflectie geprogrammeerd, als rust- en oogstpunten.

Co-creatie speelt tevens een belangrijke rol in de leergang. Uitgangspunt hierbij is de constatering dat de deelnemers elk, vanuit divers leiderschap, persoonlijke ontwikkeling en vakgebieden unieke en uitzonderlijke kennis en ervaring inbrengen. Tezamen vormen deze kennis en ervaring een ‘collectieve intelligentie’, die in interactie kan uitgroeien tot meer dan de som der delen. Luisteren naar elkaar, met nieuwsgierigheid en met open vizier, kan dan resulteren in nieuwe energie, inspiratie, zienswijzen, doorzichten, inzichten. Emergentie dus.