Waarde(n)vol Europees leiderschap

“Europa is een gemeenschappelijke reis,
naar een ideaal dat nergens perfect is,
we zijn altijd op weg”
Farah Karimi

Een persoonlijke Europese identificatie

De zeer persoonlijke inleiding van Farah creëerde de eerste contouren van het speelveld van deze Comeniaanse ontmoeting. Farah woonde en leefde in Iran en maakte de Islamitische revolutie zodanig mee dat zij in verzet kwam, gevangen is genomen en besloot om na vrijlating te vluchten. Europa werd haar toevluchtsoord. Een continent waar rechten van een vluchteling en breder, van een mens, worden gewaarborgd. Het Europa van een rechtsstaat, democratie, tolerantie, vrijheid, gelijkheid en nooit meer oorlog. Nederland werd haar nieuwe thuisland, waarbij het verlangen naar een Iraanse terugkeer veranderde naar een gevoel van thuishoren en toekomst hebben in Europa. Hetzelfde Europa dat haar diep teleurstelde tijdens de vluchtelingencrisis van 2015: Europese waarden waren in het geding. Eerder al raakte Farah teleurgesteld als initiatiefneemster over de ratificatie van de Europese grondwet, vooral omdat politici weigerden openlijk voor Europa te gaan. Farah bleek een reis te hebben afgelegd van een naar het thuisland verlangende vluchtelinge naar een voorstander en vormgever van Europa als eerste kamerlid van Groenlinks. Europa leeft.

“Ook en juist onder druk moet het draagvlak
groot blijven om grensoverschrijdende
problemen Europees aan te pakken”
Reinier van Lanschot

Zorgen en vreugde

De panelleden kwamen allereerst in gesprek over positieve voorbeelden. Lizan roemde Jo Cox en de burgemeester van Palermo. Laatstgenoemde heette vluchtelingen welkom en waarborgde daarmee naar eigen zeggen Siciliaanse en Europese wetten, anders dan het dictaat van Salvini. Reinier etaleerde het ministerie van Cultuur van Italië in haar juridische strijd tegen Steve Bannon die een eigen rechtse school wilde opzetten in een oud klooster. Paul Scheffer gaf aan dat vooral buiten Europa enorme waardering is voor het nog altijd vitale Europa. Universiteiten zijn bijvoorbeeld goed, de waarden zijn betekenisvol, de economische ongelijkheid is lager en de kwaliteit van steden is hoog.

Naast positiviteit zijn er zorgen. Reinier gaf aan dat onder politieke en maatschappelijke druk draagvlak verdwijnt om grensoverschrijdende problemen Europees aan te pakken. Lizan heeft zorgen over de fragiliteit van de na-oorlogse waarden, die aanvankelijk logisch en breed gedragen waren, maar onder druk kwamen te staan bij tegenwind, zoals de financiële, klimatologische en migrantencrisis. De ad hoc uitbesteding van de migrantenstroom en het laten rond dobberen van schepen met migranten is volgens haar geen sterk Europees leiderschap gestoeld op de Europese afgesproken waarden. Paul gaf aan zich zorgen te maken over Europese versnippering: bijvoorbeeld de Brexit, of de politiek van Polen, Hongarije en Italië en hun omgang met de Europese waarden zoals de onafhankelijke rechterlijke macht.

“De populistische roep om
bescherming en veiligheid
is geen fataliteit”
Paul Scheffer

Oordeel uitstellen

Paul waakt tevens voor een snel moreel oordeel. Landen hebben eigen belangen, perspectieven, verleden en trauma’s. De huidige, groeiende populistische roep om bescherming en veiligheid is volgens Paul geen fataliteit. Het opheffen van binnengrenzen ziet hij als een toekomst gericht beschavingsoffensief. Vrijheid en openheid kan volgens hem echter alleen duurzaam bestaan met bescherming. De balans tussen vrijheid en veiligheid is nu voor een groot deel van het electoraat zoek. Krampachtige omgang met xenofobe delen van het volk gaat voorbij aan leren van elkaar.
Is er al niet veel Europese aandacht voor bescherming, vroeg Lizan zich af, gezien de groei van Frontex, opsporende drones bij grenzen en de deals met Turkije en Libië? Scheffer benadrukte dat Europa niet alleen voor een fysieke buitengrens staat: het is ook bescherming tegen het te laag belasten van multinationals of de regulering van toerisme. Reinier voegt toe dat Europa juist ‘beschermt’ tegen uitdagingen die landen zelf niet aan kunnen pakken. We moeten volgens hem niet een Unie van landen in Europa zijn, maar een Unie van mensen.

Farah ziet een hechter, federaal Europa als mogelijkheid om oorlogen te voorkomen. Scheffer geeft aan dat er teveel verschil is voor een federatie; als voorbeeld noemde hij België waar al 175 jaar het invoeren van één enkele taal niet lukt; hoe dan wel een zelfde taal afspreken met 28 landen? Reinier ziet opties voor een ander woord dan federalisme; Europa werkt nu al nauwer economisch samen dan bijvoorbeeld de staten in de (federatie) Verenigde Staten.

“Europa heeft een nieuw, verbindend
verhaal nodig. De focus ligt niet alleen
op het verleden. Europa is ook toekomst”
Lizan Nijkrake

Nieuw Europees verhaal

De panelleden waren het wel eens over het belang om een nieuw, verbindend verhaal te formuleren over Europa. De te vormen nieuwe Engelstalige Europese leergang kan hieraan bijdragen. Een oefening in meer Europees begrijpen is nodig en wenselijk voor Europese leiders. Bouwstenen voor de leergang zijn bijvoorbeeld het koesteren en bijhouden van de open samenleving, het behouden van vrede, het besef dat Europa eigen uitdagingen heeft zoals het zich verhouden tot Rusland en China, en de waakzaamheid voor brandhaarden van wankele, niet-democratische regimes rondom de grenzen met Europa.

I am Europe

Afsluitend volgden vragen vanuit de zaal, die meer diepgang verschaften rondom het formuleren van een Europees verhaal, de rol van technologisering in de globalisering, het belang van dialoog en ontmoetingen, de evenwichtskunst tussen veiligheid en vrijheid, de vertaalcultuur die Europa is. Farah Karimi sloot af met de Comeniaanse begrippen ontmoeten, verplaatsen en perspectieven uitwisselen als belangrijke voorwaarde voor empathisch Europees samenleven. Een nieuw Europees verhaal met Europese waarden waar Europese leiders geïnspireerd door raken is nodig. Geen statisch verhaal, maar ontwikkelend, naar een ideaal dat nergens en nooit perfect is, maar wel richtinggevend is. Een mooi streven daar met een nieuwe Europese Leergang aan bij te dragen. Waarvoor we graag nadere input ontvangen van jou, als lezer, als geachte alumnus, als zeer geachte Comeniaan.

Waar moet een nieuwe Europese leergang voor Europeanen volgens u qua onderwerpen over gaan? Suggesties zijn zeer welkom.