Droom voor een door trauma’s beladen locatie in het Ertsgebergte

‘To save the last standing witness of two historical traumas connected with the Nazi and communist regimes in the Czech-German border region of the Ore Mountains’ (Erzgebirge, Jáchymov district)

Tomáš Bouška

Iemand met een scherpe geest hield ooit een toespraak met de titel ‘Ik heb een droom’. Dat kostte hem zijn leven. Hieronder wil ik mijn droom delen; hopelijk kost dat alleen tijd. En een dosis leiderschap geïnspireerd door een andere scherpe geest, Vaclav Havel. In mijn droom (gesteund door talloze alumni van het leiderschapsprogramma van Comenius Praag) wil ik het volgende bereiken.

Symbolisch bouwwerk
Mijn team van vrijwilligers en ik proberen een ruïne te redden, een laatste overblijfsel van twee historische trauma’s die verband houden met het nazi- en het communistische regime in de Tsjechisch-Duitse grensstreek van het Ertsgebergte (Jáchymov). De gebeurtenissen uit het verleden en een stil plaatselijk trauma zijn sterke redenen om het ineenstortende bouwwerk om te vormen tot een ontmoetingscentrum waar mensen bijeen kunnen komen, praten, luisteren, leren en hun mening kunnen bijstellen. We willen verschillende groepen inwoners samenbrengen die er tot dusver niet in geslaagd zijn elkaar te accepteren. Dit alles met de bredere betrokkenheid van het inter- en nationale publiek. Gewoon een trefpunt voor het totalitarisme in ons.

De streek is sterk beïnvloed door gebeurtenissen uit het verleden. Lang ontbrak de dialoog tussen de plaatselijke bevolking, ontwortelde Sudeten-Duitsers, vervolgde politieke gevangenen, nieuwe inwoners en jongere generaties die naar het Ertsgebergte komen om populaire sporten te beoefenen (vooral skiën en fietsen). De gedenkplaats, de ruïne waar de mijnwerkers zich omkleedden (Řetízkárna in het Tsjechisch) is tegenwoordig vrijwel vergeten en staat op instorten, midden in een vakantieoord dat is opgericht in de grootste voormalige Midden-Europese uraniumgoelag. Ik vind dat heel symbolisch voor deze tijd. Duizenden mensen lopen er wekelijks langs zonder dat ze zich ervan bewust zijn. Ik vind dat onacceptabel. De ruïne is een opvallend en bovendien symbolisch bouwwerk in de streek en kan prima dienen als een plek waar we meer over onszelf kunnen leren, waar we ook vandaan komen. Ik heb er vertrouwen in dat het een nog te vormen gemeenschap op andere gedachten kan brengen.

Řetízkárna zal overleven
Waarom weet ik dat zo zeker? Er is een groeiende belangstelling van
1. ex-Sudeten-Duitsers en hun familie om de plekken waar ze vroeger woonden te ontdekken;
2. ex-politieke gevangen uit Tsjechoslowakije en voormalige krijgsgevangenen van Duitse afkomst en hun familie om meer te weten te komen over de werking van de voormalige mijn en het werkkamp Rovnost;
3. breder publiek om meer te weten te komen over de Hel van Jáchymov, waar de gedenkplaats en de ruïne van Řetízkárna deel van uitmaken.

De jeugd is een belangrijke doelgroep. We kunnen de verschillende leeftijdsgroepen laten samenwerken via onze partnerorganisaties en de ervaring die we de afgelopen jaren op die plek hebben opgedaan. Het allerbelangrijkste is dat het mijn NGO is gelukt om de ruïne met een flink stuk grond (7.500 m2) van een privépersoon te kopen. De plek is nu van ons. Het is nu tijd om deze plek te restaureren en te gebruiken. Met steun van de lokale gemeenschap willen we financiële steun aanvragen bij de grensoverschrijdende samenwerking met de deelstaat Saksen. Daarmee kunnen we de kleedkamer herbouwen. Ondertussen willen we een aantal activiteiten aanbieden om de gemeenschap erbij te betrekken. We willen activiteiten binnenshuis mogelijk maken en de natuur eromheen (bos en een groot stuk tuin) gebruiken voor activiteiten buitenshuis en gemeenschapsbijeenkomsten. Onze vrijwilligers geven ons het vertrouwen dat het gaat lukken.

Wat is het resultaat?
Het beoogde resultaat is een vitaal gemeenschapscentrum waar we elkaar kunnen ontmoeten en over onszelf kunnen leren. Op basis van de plaatselijke historische trauma’s in het Ertsgebergte komen we samen en bezoeken de gedenkplaats. Er wordt een nieuwe ontmoetingsplek opgericht en duurzaamingewijd, bezocht en gedeeld. In het historische gebouw is plaats voor discussies over actuele onderwerpen, herdenkingen, onderwijs, sport, tentoonstellingen en toegankelijke wetenschap. Er komt een agenda gebaseerd op de ervaringen en evenementen van de projectpartners. Het wordt een veilige haven voor indoor- en outdooractiviteiten.
In mijn droom zie ik, ondanks emotionele gedachtewisselingen over politiek, de recente pandemie, de Russische oorlog in Oekraïne en de erfenis van het kolonialisme, dat mensen moeten blijven proberen samen te leven. De meesten zijn verknocht aan de natuur in de omgeving, dezer dagen een schaars goed. In weerwil van hun tegengestelde politieke meningen en handelingen nemen ze deel aan bijvoorbeeld culturele activiteiten. Door te luisteren, te kijken en te discussiëren, door elkaar te ontmoeten en met elkaar samen te werken aan een gemeenschappelijk doel zal een gevoel van thuishoren (opnieuw) ontstaan en beklijven.

Waarom?
Mijn team en ik vinden het al jarenlang belangrijk de houding en vergetelheid van mensen te veranderen opdat ze elkaar beter gaan begrijpen. Dat gaat niet alleen om de inwoners. We hebben het plaatselijke Knowledge Trail in de omgeving van de stad Jáchymov gereconstrueerd. We organiseren een groot aantal activiteiten voor bezoekers en inwoners. We hebben zelfs op deze verminkte gedenkplaats een concert georganiseerd door een populaire band die uit gehandicapte jonge musici bestaat. Dat sloeg aan. We wisten dat het de ideale plek zou zijn. We zijn eindelijk eigenaar van de plek en zijn begonnen aan de restauratie. Kom ons vooral opzoeken. Als je geen andere reden hebt, doe het dan voor jezelf. Ik weet zeker dat je er veel van leert, net als ik mezelf leer kennen door mijn droom te verwezenlijken. (Voor meer informatie: https://retizkarna.cz/en/)

Biografie:
Tomáš Bouška (1980) is spreker voor Comenius en freelance projectleider in Praag, Tsjechië. Hij promoveerde aan de Karelsuniversiteit Praag bij de faculteit politicologie. Sinds 2003 houdt hij zich vooral bezig met de mondelinge overleveringen van politieke gevangenen die in de jaren vijftig gedwongen tewerkgesteld werden in Jáchymov (voormalig Tsjechoslowakije) en van overlevenden van genocides wereldwijd. Hij is de oprichter en voorzitter van de vrijwilligersorganisatie Political Prisoners.eu / Političtí vězni.cz en is oprichter en Chair of Journalism Incubator / Novinářský inkubátor. Tomáš is coauteur van het boek Czechoslovak Political Prisoners. Oral Histories of Victims of Communism en regisseur van K.Ch., een documentaire over een vrouwelijke politieke gevangene.

Van 2008 tot 2010 was hij woordvoerder bij het Tsjechische ministerie van Onderwijs, Jeugd en Lichamelijke Opvoeding. Hij was adjunct-directeur van de school voor journalistiek in Praag. Voor hij toetrad tot het Shoah Memorial in Praag, waar hij de ontwikkeling van de organisatie begeleidde, werkte hij als Strategy and Development Manager bij het Aspen Institute in Praag. Een van zijn recentste projecten is de restauratie van Řetízkárna – een ontmoetingscentrum op de plek waar de grootste uraniumgoelag van Midden-Europa lag.

Tomáš Bouška (1980) is spreker voor Comenius European Values Leadership Course.

Lees meer over European Values Leadership Course

Deze tekst verscheen eerder als Lecture Spirituelle.

Verder praten over dit artikel? Neem contact op met Team Leiderschapsontwikkeling via  033 – 422 99 29 of mail naar info@comeniusleadership.nl.